Tamamen Yeni Bellek Standardı: CAMM Nedir, Neler Getirecek?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Uzun zamandır standart olarak kullanılan bellek kitlerinin devri yakın gelecekte sona erebilir. Masaüstü bilgisayarlarda kullandığımız DIMM’ler bir süre daha yerini koruyacak muhtemelen. Ancak mobil platformda kullanılan SO-DIMM’ler yakında yerini yeni bir standarda bırakacak gibi görünüyor: CAMM (Compression Attached Memory Module).

İlk ortaya çıktığı dönemlerde CAMM hakkındaki detaylara göz gezdirmiştik. Teknolojinin ardında bilgisayar üreticilerinden Dell olduğunu tekrar hatırlatalım. İlk günlerde birkaç laptop dışında başka uygulama örneği yoktu, Computex ile birlikte CAMM belleklerin yavaş yavaş endüstri standardı halini almaya başladığını gördük.

Dell’in kendi geliştirdiği CAMM bellek tasarımı, dizüstü bilgisayarlar için RAM standardı haline gelecek. Zamanla yaygınlaşırken küçük form faktörlü cihazlarda uzun süredir kullanılan SO-DIMM’lerin yerini alacak. Öncelik dizüstü tarafında dedik lakin, yeni bellek türü kendine özgü avantajlarıyla masaüstü bilgisayarlarda da ortaya çıkmaya başlıyor. Kompakt cihazların ardından bir zaman sonra masaüstü platformunda kendini kabul ettirmeye başlayabilir.

Belirtmeden geçmeyelim. CAMM henüz yaygınlaşmadan CAMM2 olmak geliştirilmiş ikinci bir revizyon daha ortaya çıktı. CAMM ve CAMM2’nin yanı sıra LPCAMM’den de bahsedeceğiz. Tıpkı DDR ve LPDDR gibi, yeni standart da iki ayrı türe sahip.

RAM standartlarını belirleyen JEDEC, dizüstü bilgisayarlar için bir sonraki RAM modülü standardı olarak CAMM’yi kabul etti. JEDEC’in yüzlerce üyesi var, ancak başta üreticiler ve tedarikçiler olmak üzere 20 şirketten oluşan özel bir grup mevcut. JEDEC üyeleri, belirli dizüstü bilgisayar sınıflarında kullanılmak üzere CAMM’yi geliştirmeyi taahhüt ediyorlar. Dell’in orijinal CAMM tasarımına ait özellikler zaten belirlenmişti. JEDEC’in onaylayacağı CAMM standardı yine aynı tasarıma dayanacak, ancak zamanla yapılan geliştirmelerle birlikte farklılıklar ortaya çıkabilir.

Compression Attached Memory Module kelimelerini Sıkıştırma Bağlantılı Bellek Modülü olarak çevirebiliriz. Ya da daha anlaşılabilir olması için “Sıkıştırma Yapılmış Bellek Modülü” diyebiliriz. Bu isimlendirme, belleğin fiziksel düzenini ve dizüstü bilgisayarlardaki anakart ve diğer bileşenlerle oluşturulan arayüzü ifade ediyor.

Daha önce de belirttiğimiz gibi, mevzubahis bellek standardındaki ilerleme konusunda son söze sahip olan tek kuruluş JEDEC. Ancak teknolojinin ortaya çıktığı yer bu oluşum değil. CAMM, Dell mühendisi Tom Schnell tarafından mevcut bellek form faktörü olan SO-DIMM’in eksikliklerini gidermek için Dell’de şirket içi bir çözüm olarak başladı. Bilgisayar üreticisi, sonrasında yarı iletken standartları kuruluşu olan JEDEC ile birlikte çalışarak CAMM2’yi geliştirdi ve bir dizi farklı PC şirketinin kullanımına sundu.

Ne Avantajlar Sağlayacak?

Dizüstü bilgisayarlar onlarca yıldır SO-DIMM standardını kullanıyor, ancak performans tavanına yavaş yavaş ulaşmaya başladık. Durum özellikle giderek hızlanmaya başlayan DDR standardındaki bellek hızı sınırlarıyla ilgili. Yakın vadede bu sorun daha yüksek bellek ihtiyaçlarına sahip olan oyun ve iş istasyonu dizüstü bilgisayarlarını doğrudan etkileyecek.

DDR bellek hızları SO-DIMM ile DDR5/6400 yani 6,400 MHz’de sınırlanmaya başlıyor. Ortalama bir tüketici dizüstü bilgisayarının sınıra ulaşması için biraz zamanı var. Diğer yandan, ufukta görünen yüksek hızlı DDR6 standardı ile sınıra her geçen gün daha fazla yaklaşıyoruz.

Sürekli olarak performans kazanan CPU ve GPU’lara yetişebilecek belleklere ihtiyacımız var. Darboğazı ve sistemin potansiyelini boşa harcamayı hiçbirimiz istemeyiz. Tamamen farklı bir yapıda gelen CAMM ile performans sorunlarının aşılması amaçlanıyor. Sınırlamalar karşısında CAMM, hem mümkün olan en yüksek hıza ulaşmayı hem de dizüstü bilgisayar tasarımlarında daha az yer kaplayarak çok daha yüksek nihai performans tavanına sahip yeni bir bellek dönemi başlatmayı hedefliyor. Hepsini başarmanın kilit faktörü tamamen farklı bir tasarıma gitmek. Bir CAMM modülü tipik DIMM çiftinden daha büyük görünebilir, ancak hikaye bambaşka. Birazdan hikayenin parçalarını birleştireceğiz.

Bir diğer konu ise dediğimiz gibi alandan tasarruf. Mevcut SO-DIMM modülleri her ne kadar küçük olsa da, yüksek kapasitelere ulaşmak için bazen iki bazen dört RAM takmak zorunda kalabiliyoruz. Her şey yolunda giderse Compression Attached Memory Module tipindeki tek bir modülle her şeyi halledebileceğiz.

Ayrıca şu anda çift kanal RAM kullanabilmek için en az iki RAM’e ihtiyaç duyuyoruz. CAMM2 ile birlikte sadece tek bir modül ile çift kanal bellek teknolojisi doğrudan aktif olabilecek.

İlk Olarak Dell Tarafından Ortaya Atıldı

Dell, bugüne kadar çoğu oyun ve iş istasyonu dizüstü bilgisayarında kullanılan onlarca yıllık SO-DIMM tasarımının yerini almak amacıyla Nisan 2022’de CAMM tasarımını tanıttı. Bu tasarımın ana cazibesi, daha yüksek bellek yoğunluğu sağlarken aynı zamanda daha yüksek saat hızlarına ölçeklenebilmesi. Küçük cihazlarda alandan tasarruf sağlaması da ayrı bir artı.

JEDEC komite üyesi ve Dell Kıdemli Seçkin Mühendisi Tom Schnell, yapılan bir röportajda dizüstü bilgisayarlarda yeni “CAMM Common Spec” RAM standardının kullanılacağını açıklamıştı. Şirket bu yeniliği kendine özel tutmadı, bellek modüllerinin yeni endüstri standardı olmasını istiyorlar.

Dell’in tasarım üzerinde bir patenti var ve kullanımından kazanç elde ediyor. Ancak şirketin önceliği SO-DIMM’in sınırlamalarına bir çözüm olarak modülün yaygınlaştırılması. Bilgisayar üreticisi, teknolojisini başkalarının da kullanmasına izin vermek ve bunu bir endüstri standardı olarak herkese açmak istiyor.

İşin sırrı “Compression Attached” kısmında. İnce modül ve kontakları, anakartta bulunan özel bir alana oturtuluyor. Bu alan, her iki tarafta da anakart üzerindeki bir temas şeridi ile arayüz oluşturan pimlerle bağlanmakta.

Tasarımın bir dizi avantajı var. Düz, geniş form faktörü, SO-DIMM’den çok daha düşük bir Z-yüksekliği sağlıyor. SO-DIMM modülleri daha uzun. Özellikle de birden fazla modül taktığınızda, soğutma veya farklı bir kart düzeni için kullanılabilecek önemli bir alan kaplıyor. CAMM benzersiz bir sıkıştırma tasarımına sahip. Konnektör sıkıştırılarak havaya daha fazla maruz kalan SO-DIMM’in temas noktalarından daha fazla koruma sağlıyor.

PCB düzeninden bahsetmişken, CAMM’nin hız avantajını elde ettiği yer burası. Tasarım nedeniyle, RAM’in CPU ile iletişim kurması için anakart üzerinde kanal görevi gören izler, SO-DIMM’e kıyasla CAMM ile çok daha kısa hale geliyor. Daha kısa elektrik yolları daha az güç gerektiriyor ve nihayetinde daha yüksek hızlara daha rahat şekilde ulaşılabiliyor. Ayrıca daha fazla alan açılmış oluyor. Bellek ve CPU arasındaki SO-DIMM izleri 3 inçe kadar çıkabiliyordu, CAMM bu mesafeyi 1,5 inçe kadar indirebiliyor.

Dell, CAMM modüllerinin geleneksel SO-DIMM modüllerinden %57’ye kadar daha ince olduğunu iddia etmişti. Ek olarak çift taraflı bir CAMM, 128 GB’a kadar bellek taşıyabiliyor. Yeni iş istasyonu isteyen kişiler, her biri 32 GB olmak üzere dört SODIMM modülü kullanmak yerine 128 GB CAMM modülü kullanabilecek.

CAMM tasarımında PCB’nin her iki tarafında yoğun şekilde DDR5 bellek yongaları konumlandırılabiliyor. Böylelikle tek alanda yüksek yoğunlukta bellek kapasitesi elde edebiliyoruz. Muhtemelen 128 GB ve 64 GB modüllerin her iki tarafında, 32 GB ve 16 GB CAMM modüllerinin ise tek tarafında bellek çipleri yer alacak.

1 – 4

Her yonga, üst ve alt destek plakalarıyla bir arada tutulan CAMM Sıkıştırma Konnektörü aracılığıyla anakarta bağlanıyor. Dell ayrıca konnektörün bir soğutucu görevi görebileceğini ve ısı dağılımına yardımcı olabileceğini söylüyor.

DDR5 Desteğiyle Birlikte Sunulabilir

Önemli bir noktayı atlamayalım. Bellek standartları organizasyonu JEDEC, CAMM standardizasyon faaliyetinin LPDDR5 desteğini içerecek şekilde genişletildiğini duyurmuştu. Bu da CAMM modüllerinin dizüstü bilgisayarlarda yeni çıkan DDR5 belleklerle birlikte kullanılabileceği anlamına geliyor.

İstiflenebilir

CAMM denildiğinde “stackable yani istiflenebilir” şeklinde bir terim kullanılıyor. Bu gelişme dizüstü bilgisayar tasarımcılarının daha önce çift kanallı tek bir CAMM yuvasını iki tek kanallı yuvaya bölüp istifleyebilmelerine olanak tanıyor. İstifleme tekniği, dikey (Z-yüksekliği) yönde hareket alanı olan ancak birden fazla CAMM modülünün kapladığı alanı azaltması gereken dizüstü bilgisayar tasarımlarında kullanılabilir. Bu yeni esneklik, CAMM’nin yakın gelecekte SO-DIMM’lerin yerini almasına yardımcı olma potansiyeline sahip.

Zaman Alacak, Her Bilgisayarda Kullanılmayabilir

CAMM bir gecede düzeni değiştirmeyecek ve her dizüstü bilgisayarda kullanılması mantıklı olmayabilir. Her iki bellek türünün de mantıklı olduğu sistem türlerinde mevcut olabileceği uzun bir geçiş dönemi bekliyoruz. İlk olarak, muhtemelen oyun dizüstü bilgisayarları ve mobil iş istasyonu dizüstü bilgisayarlarında göreceğiz.

İki ana CAMM2 bellek türü var. DDR5 CAMM2 tam teşekküllü versiyon, yani gelecekte masaüstü bilgisayarda görebileceğimiz versiyon. Diğer yanda ise ince dizüstü bilgisayarlar için tasarlanmış düşük güçlü LPDDR5 CAMM2 var. Bazı şirketler bunu LPCAMM2 olarak kısaltıyor.

Yeni bellek standardının en belirgin avantajları LPDDR5 CAMM2 taraflı. Modül çok daha küçük olduğu için, ince dizüstü bilgisayarlarda yükseltilebilir RAM’e izin veriyor. Birçok dizüstü bilgisayar şirketi bildiğiniz gibi ürünlerine LPDDR5 RAM’leri lehimlemekte. LPCAMM2 CPU’ya yakın bir vida ile anakarta monte edilen küçük bir kart üzerinde olduğundan, daha sonra değiştirilebiliyor. Yani yükseltme yapmak mümkün.

CAMM bellek standardı Computex 2024 ile parlamaya başladı diyebiliriz. LPCAMM2 bellekler ilk olarak Micron’un modüllerini kullanan Lenovo ThinkPad P1’de (Gen 7) ortaya çıkmıştı. Micron’un sahibi olduğu Crucial, LPCAMM2 modüllerini piyasaya sürdü. Computex’te TeamGroup ilk LPCAMM2 ürünlerini tanıtı. MSI, Kingston ile birlikte çalışarak şirketin Fury DDR5 CAMM2 belleklerini kullanan bir Intel Z790 anakart üretti. Öte yandan AsRock, Intel’in Arrow Lake yongalarını destekleyen ve Fury DDR5 CAMM2 kullanan bir anakart gösterdi.

• RAM’ler Form Değiştiriyor: LPCAMM2 RAM Teknolojisi – CES 2025 #38
• Daha Üst Frekans = Daha Stabil Performans: G.Skill Yeni CAMM2 RAM’ler – Computex 2024 #87
• Bildiğiniz Belleklerden Çok Daha Farklı: Yeni CAMM2 RAM’ler – Computex 2024 #35

Computex 2024’te CAMM belleklerle ilgili birçok paylaşım yapmıştık. SK Hynix’in standında LPCAMM2 modülleri inceledik. G.Skill standında yüksek hızlara ulaşabilen CAMM2 standardına baktık.

Masaüstü Platform

Masaüstünde zaten kolaylıkla RAM değişimi yapmak mümkün olduğundan yükseltme konusunda bir avantaj yok. Ancak boyut olarak büyük olan DIMM’lerin değişmesi estetik açıdan olumlu bir gelişme. Ayrıca CPU soğutucusu takarken RAM yüksekliği konusunda endişelenmenize gerek kalmayacak.

JEDEC, CAMM2’nin tek kanallı ve çift kanallı RAM desteği sunacağını belirtmişti. CAMM2 ve LPCAMM2 aynı modül şeklini ve boyutunu paylaşırken, farklı pin çıkışları mevcut. Yani ikisini birbirinin yerine kullanmak mümkün değil.

Tek bir modüle 8 GB ile 128 GB arasında bellek sığdırılabiliyor. Yani tek soket ile uzun süre idare etmek mümkün.

Evet. İlk dönemde LPDDR5X-7200 LPCAMM2 modülleri tanıtıldı. TeamGroup, Computex’te 16 GB, 32 GB ve 64 GB belleklerin 9600 MT/s’ye kadar çıkacağını söylemişti. Samsung’un LPCAMM2 ile ilgili sayfasında “8,533 Mbps’lik olağanüstü veri aktarım hızı” şeklinde bir tanımlama vardı.

Lehimli dizüstü bilgisayar bellekleri 7467 MT/s’ye kadar ulaşabiliyordu. Aynı zamanda değiştirilebilir olan yeni standart ile daha yüksek hızlara çıkmak mümkün.

LPCAMM, SODIMM ve LPDDR modüllerine kıyasla alan verimliliğini olağanüstü çok yönlülükle birleştirerek öne çıkmakta. Kompakt tasarımlarıyla tanınan LPDDR modülleri ne yazık ki dizüstü bilgisayar anakartına lehimlenerek uyarlanabilirliği sınırlama dezavantajına sahip. Buna karşılık, SO-DIMM’ler çıkarılabiliyor lakin genellikle performans sınırlamaları baş gösteriyor. Ayrıca mevcut bellekler belli bir noktaya kadar geliştirilebilen 30 yıllık teknolojiler.

LPCAMM hem alan verimliliği hem de takma ve çıkarma esnekliği sunarak bu boşluğu dolduracak gibi görünüyor. Kompakt boyutu, anakartın kapladığı alanı yaklaşık %60 oranında azaltabiliyor. Dahası, güç verimliliğinde övgüye değer bir ilerleme sağlayarak tüketimi yaklaşık %70 oranında azaltıyor. Özünde, LPCAMM hem çıkarıp-takma hem de gelişmiş performans sağlayarak daha dinamik ve verimli bir bilgisayar deneyimi sağlamaya aday. Hatta bu çözümü “devrim niteliğinde” olarak tanımlasak yanılmış olmayız.

Samsung, İlk LPCAMM Belleklerini Duyurmuştu

Teknoloji devi Samsung, 2023 Eylül ayında LPDDR5X tabanlı teknolojileri standart bellekten daha küçük, daha hızlı ve daha verimli bir pakette sunan Low Power Compression Attached Memory Module (LPCAMM) bellekleri hazır hale getirdiğini söylemişti. Şirkete göre LPCAMM olarak isimlendirilen bellekler 7.5 Gbps hıza ulaşabiliyor, mevcut SO-DIMM bellek modüllerinden %50 daha fazla performans sunabiliyor ve tüm bunları %60 daha az alan tüketirken yapıyor.

Yeni nesil modüller modüller DIMM ayak izini %60’a kadar azaltarak daha küçük, daha ince ve daha hafif tasarımların önünü açıyor. Samsung’un iddiasına göre %50 gibi oranda yüksek performans artışları ve %70’lik güç verimliliği de sağlanabiliyor. Eğer Samsung’un iddiaları doğruyu yansıtıyorsa bu küçük form faktörlü mobil cihazlar için kritik önemde bir adım oldu diyebiliriz.